Znaczenie programów informacyjnych

Programy informacyjne są głównym elementem ramówek największych polskich stacji. Pasmem najbardziej eksponowanym i prestiżowym. Świadczy o tym ich miejsce w tzw. prime time[1], czyli czasie największej dziennej oglądalności transmisji telewizyjnych.[2] Kolejnym dowodem jest silna ekspozycja głównych prezenterów. Stają się oni symbolem programu, prowadząc inne wydarzenia, reklamują również swoje pierwotne pasmo. Warto także zwrócić uwagę na nakłady finansowe na realizację tych programów i gaże gospodarzy, które zdecydowanie przewyższają wynagrodzenia innych pracowników telewizji.[3]

Nie zapominajmy również o aspekcie społecznym - przez lata stałym punktem dnia w wielu polskich domach był odbiór „Dziennika Telewizyjnego” o 19.30. Emisja tej audycji generowała pewien rodzaj społeczności, w której uczestniczyła ogromna część Polaków przez ok. pół godziny trwania programu, nawet nie wychodząc z domu.[4]

Mimo upływu dziesięcioleci, wieczorne serwisy informacyjne utrzymują szczególną pozycję i nadal pozostają ważną dla widzów audycją. Według badań CBOS z 2016 roku głównym źródłem wiedzy o wydarzeniach z Polski i świata są telewizyjne programy telewizyjne. Wśród nich zdecydowanymi liderami pozostają TVP (24%) i TVN (23%). Następne w tym zestawieniu jest TVN24 (16%), zaś dopiero czwarty Polsat (11%). O wpływie telewizji świadczy to, że na opcję „żadna z wymienionych stacji/ nie oglądam telewizji” oddało głos zaledwie 8% ankietowanych.[5]

Zapowiedzi materiałów dziennikarskich

Pasek tytułowy, pojawiający się bezpośrednio przed materiałem filmowym stworzonym przez dziennikarza redakcji informacyjnej, nie ma sprecyzowanej formy. Może być uznany za tytuł mającego się ukazać utworu dziennikarskiego. To mocno wyeksponowana część utworu, która nie tylko w znaczny sposób powinna do niego nawiązywać, ale również jest zachętą dla czytelnika, a w przypadku telewizji – widza, do zaznajomienia się z resztą materiału.[6]

Jednak „paski” zapowiadające reportaże w serwisach informacyjnych są bardziej oderwane od właściwego materiału dziennikarskiego niż tytuł prasowy. Można w nich znaleźć wiele analogii do sloganów. W literaturze naukowej i branżowej z zakresu reklamy i marketingu funkcjonuje wiele definicji tego słowa. Olivier Reboul określił slogan jako zwięzłą celną formułę, łatwą do powtórzenia, polemiczną i najczęściej anonimową[7]. To samo wyjaśnienie przytacza Marek Kochan. Najczęstszymi elementami definicji spotykanych w publikacjach naukowych są: emocjonalny wydźwięk, krótka forma, nakierowanie na szeroką publiczność[8]. Każdy z tych podstawowych elementów możemy odnaleźć, analizując paski informacyjne.

Konstrukcja „Wiadomości” TVP i „Faktów” TVN jest zbliżona i nie odbiega od tradycyjnej struktury serwisów informacyjnych, jakie prezentują największe stacje na świecie.[9] Cały, około 25-minutowy program jest podzielony na osobne segmenty. Każdy z nich jest utworem dziennikarskim i każdy jest poprzedzony wprowadzeniem.

By przyjrzeć się konstrukcji i funkcjom pasków informacyjnych w serwisach, autor przeprowadził krótką analizę przypadku – przeanalizowano mianowicie zapowiedzi materiałów redakcyjnych w dwóch wieczornych wydaniach „Wiadomości” i „Faktów”, z dni 15 i 16 listopada 2017 roku. Terminy te zostały wybrane ze względu na dwa ważne i odnotowane w obu serwisach wydarzenia: rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie Polski i druga rocznicy funkcjonowania rządu Beaty Szydło. Komentarze dotyczące obu tych zagadnień były przez kilka dni przedmiotem zainteresowania opinii publicznej i osią sporu między polskimi publicystami.

W tabeli nr 1 przedstawiono listę materiałów dziennikarskich wyemitowanych w „Wiadomościach” i „Faktach” 15 listopada 2017 r. wraz z paskami informacyjnymi, zapowiadającymi materiały.

Tabela nr 1. Tematyka materiałów wyemitowanych w badanych wydaniach serwisów informacyjnych 15 listopada 2017 r. oraz paski towarzyszące materiałom. Źródło: opracowanie własne.

W tabeli nr 2 przedstawiono listę materiałów dziennikarskich wyemitowanych w „Wiadomościach” i „Faktach” 15 listopada 2017 r. wraz z paskami informacyjnymi, zapowiadającymi materiały.

Tabela nr 2. Tematyka materiałów wyemitowanych w badanych wydaniach serwisów informacyjnych 16 listopada 2017 r. oraz paski towarzyszące materiałom. Źródło: opracowanie własne.

W „Wiadomościach” z 15 listopada zaprezentowano 10 materiałów, a następnego dnia 9. Każdy z nich był poprzedzony paskiem z podpisem nawiązującym do materiału dziennikarskiego. Średnia arytmetyczna liczona na podstawie liczby słów użytych w 19 paskach „Wiadomości” wynosi 5,2 słowa. W 14 z analizowanych pasków pojawiają się sformułowania wartościujące, czyli takie, które pełnią funkcję ekspresywną języka. Wyrażają ocenę poprzez nadanie danemu zjawisku wartości pozytywnej bądź negatywnej. Trzy spośród nich składają w większości z wyrazów nacechowanych emocjonalnie. Są nimi: szokujące kłamstwa szkalujące Polskę, desperacki atak skompromitowanej platformy, dramat ofiar czyścicieli kamienic. Żaden z pasków nie zawiera fraz „rezolucja” lub „Parlament Europejski”, materiały dotyczące tego tematu są opisane słowami: Platforma z Brukselą przeciwko Polsce, szokujące kłamstwa szkalujące Polskę, desperacki atak skompromitowanej Platformy, europosłowie bronią komunistów w Polsce, Verhofstadt odpowie za znieważenia Polaków.

Paski poprzedzające materiały związane z podsumowaniem dwóch lat rządów Prawa i Sprawiedliwości to: dwa lata szybkiego wzrostu gospodarczego, dobre dwa lata dla polskich rodzin, od dwóch lat rząd inwestuje w bezpieczeństwo. W każdym z nich powtarza się określenie czasu, od jakiego w tamtym momencie (15.11.17) Zjednoczona Prawica tworzyła rząd. Tylko w jednym z nich użyto słowa „rząd”, ani razu jego synonimu. Każdy z tych pasków tytułowych ma pozytywną konotację, ze względu na określenia pozytywnie nacechowane tj. szybki wzrost, dobre dwa lata, inwestuje w bezpieczeństwo.

W „Faktach” zapowiedzią materiału jest sama ilustracja lub ilustracja zestawiona z krótkim podpisem. Średnia arytmetyczna liczona na podstawie liczby słów zawartych we wszystkich „paskach” wynosi 2,4. To ponad dwa razy mniej niż w „Wiadomościach”. W obu analizowanych wydaniach „Faktów” łącznie pojawiło się 21 materiałów redakcyjnych. W przypadku 12 z nich zapowiedzi wizualnej towarzyszył pasek tytułowy. Trzy z nich zawierały wyrazy nacechowane emocjonalnie: skala okrucieństwa, złowiony na Ukrainie, najdroższy. W tym ostatnim przypadku epitet występujący jako przymiotnik bez określanego przez niego rzeczownika nabiera wyjątkowego znaczenia – sugeruje konstrukcję eliptyczną.

W audycji TVN dominuje wobec tego wizualne przedstawienie tematyki reportażu, choć nadal części z nich towarzyszą komunikaty werbalne. Według Maryli Hopfinger słowo w mediach elektronicznych nie jest zupełnie zdominowane przez obraz. Te dwa przejawy komunikacji są „dobrze współobecne”, dopełniają się znaczeniowo. Ich osobny odbiór mógłby się znacząco różnić.[10] Hopfinger uważa, że obraz wzbogaca i równoważy scenę komunikacyjną. Komunikacja wizualna oddziałuje na trzy sfery w postrzeganiu przez człowieka rzeczywistości: wiedzy, wartości i postaw, doznań estetycznych. To, w której sferze najbardziej obecny jest przekazywany komunikat wizualny decyduje o jego roli, odpowiednio: informacyjnej, emotywno-perswazyjnej, estetycznej.[11] Wydaje się, że w przypadku zapowiedzi materiału w serwisie informacyjnym najważniejsze są pierwsza i druga z wymienionych funkcji.

Kadr z programu „Fakty” (00:00:30), 15.11.2017.

W odniesieniu do tematu rezolucji Parlamentu Europejskiego ws. Polski w obu wydaniach „Faktów” znalazł się jeden materiał. Żaden z nich nie został poprzedzony paskiem tytułowym. Jednak na monitorze za prezenterką pojawiły się ilustracje dotyczące tematu. W audycji z 15.11 na pierwszym planie znalazł się minister spraw zagranicznych Witold Waszczykowski, trzymający w rękach kartkę z napisem „Myśląc Polska”, za nim widać budynek Parlamentu Europejskiego. Ten sam utwór dziennikarski był jednocześnie związany z drugim głównym tematem tamtych dni, tj. podsumowaniem pracy rządu. Grafika ma charakter deskryptywny i bezpośrednio odnosi się do ukazywanego w utworze dziennikarskim tematu. Podobnie jest w przypadku grafiki poprzedzającej materiał z programu 16.11, pojawiają się tam flagi Polski i Unii Europejskiej oraz wnętrze PE.

Wnioski

Z przeprowadzonej analizy wynika, że redakcja „Faktów” stosuje krótsze paski tytułowe, a co więcej – korzysta z nich tylko przy części materiałów. Serwis TVN zapowiada poszczególne segmenty swojej audycji informacyjnej w sposób graficzny, w połowie przypadków dołączając kilkuwyrazowy tekst, który ma znacznie więcej znamion sloganu niż teksty poprzedzające materiały TVP.[12] Bardzo często są to w zasadzie zwroty i wyrażenia o charakterze eliptycznym lub frazeologizmy, np.: pociąg widmo, życie bez kłucia. Twórcy „Wiadomości” prezentują w swoich serwisach węższe spectrum tematów. Część materiałów powtarza tematykę, nawet w obrębie tego samego wydania. Paski tytułowe tworzone przez redakcję „Wiadomości” zawierają w sobie częściej słowa nacechowane emocjonalnie, te w „Faktach” ze względu na bardzo krótką formę i dodatkową ilustrację są mniej emocjonalne. Telewizja komercyjna zapowiada swoje materiały w sposób wizualny, paski są mniej wyeksponowane niż w TVP. Są o wiele mniejsze i nie znajdują się w centralnym miejscu ekranu. Można zatem stwierdzić, że paski tytułowe „Wiadomości” mogą w większym stopniu wpływać na odbiór utworów dziennikarskich z nimi związanych, ze względu na swoją ekspozycję, bardziej emocjonalnie nacechowany język oraz (w przypadku porównania) kontrast z deskryptywnymi ilustracjami w „Faktach”.[13] Wobec tego mają one odgrywać zupełnie inną rolę. Wprowadzają materiał wideo, ale również stanowią jego początek. Wskazują, jak rozumieć kwestie, które za chwile będą prezentowane. Wydaje się zatem, że to głównie funkcja, jaką pełnić ma dany pasek, determinuje jego formę.

Bibliografia

Jupowicz – Ginalska A., Marketing medialny, Warszawa 2010.

Godzic W., Telewizja. Ziemia jałowa czy pieszczota dla oczu?, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków 2000.

Rutkowska E., Kosztowne gwiazdy Telewizji Polskiej. Wiemy, ile zarabiają dziennikarze TVP, 11.09.2017, https://serwisy.gazetaprawna.pl/media/artykuly/1070029,dziennikarze-tvp-zarobki.html, [dostęp:15.12.2017]

Francuz P., O rozumieniu telewizyjnych audycji informacyjnych, „Zeszyty Telewizyjne”, nr 2005/8, s. 29-45.

Powiedz mi, który program informacyjny najchętniej oglądasz, a powiem ci, kim jesteś, oprac. B. Roguska, Komunikat z badań nr 116/2016, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_116_16.PDF [dostęp: 10.12.2017]

Żydek-Bednarczuk U., Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków 2005, s. 172.

O. Reboul, Kiedy słowo jest bronią, [w:] „Język i społeczeństwo”, M. Głowiński (red.), Warszawa 1980, s. 299-338.

Kochan M., Slogany w reklamie i polityce, Warszawa 2002.

Wizja świata. Emocje wyzwolone. Co mają nam do zaoferowania cztery najpopularniejsze telewizyjne serwisy informacyjne? Raport Instytutu Monitorowania Mediów, Warszawa 2011, https://www.imm.com.pl/sites/default/files/raporty/wizja_swiata_emocje_wyzwolone_raport_imm.pdf_0.pdf [dostęp:14.12.2017]

Hopfinger M., Czy obraz wypiera słowo, [w:] „Komunikacja wizualna w prasie i mediach elektronicznych”, K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, J. Snopek, K. Groń (red.), Warszawa 2013, s. 11-14.

Nuckowski J., O komunikacji wizualnej, [w:] Oblicza komunikowania wizualnego, R. Polak (red.), Kraków, Rzeszów, Zamość 2011, s. 24 - 44.

Rutkowska A., Dziennikarskie sposoby wywierania wpływu na odbiorcę w telewizyjnych serwisach informacyjnych, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Litteraria Polonica”, nr 2 (20)/2013, s. 139-155.

Chacińska M., Dobór i prezentacja wiadomości w serwisach informacyjnych : porównanie kryteriów wyboru i sposobu przedstawienia w szwedzkiej i polskiej telewizji publicznej, „Panoptikum”, nr 10 (17)/2011, s. 38-50.

[1] A. Jupowicz-Ginalska, Marketing medialny, Warszawa 2010, s. 54-90.

[2] W. Godzic, Telewizja. Ziemia jałowa czy pieszczota dla oczu?, [w:] „Dziennikarstwo i świat mediów”, Z. Bauer, E. Chudziński (red.), Kraków 2000, s. 74.

[3] Rutkowska E., Kosztowne gwiazdy Telewizji Polskiej. Wiemy, ile zarabiają dziennikarze TVP, 11.09.2017, https://serwisy.gazetaprawna.pl/media/artykuly/1070029,dziennikarze-tvp-zarobki.html, [dostęp:15.12.2017]

[4] P. Francuz, O rozumieniu telewizyjnych audycji informacyjnych,, „Zeszyty Telewizyjne” 2005/8, s. 45.

[5] Komunikat z Badań nr.116/2016, Powiedz mi, który program informacyjny najchętniej oglądasz, a powiem ci, kim jesteś, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_116_16.PDF [dostęp:10.12.17]

[6] U. Żydek-Bednarczuk, Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków 2005, s. 172.

[7] O. Reboul, Kiedy słowo jest bronią, [w:] „Język i społeczeństwo”, red. M. Głowiński, Warszawa 1980, s. 329.

[8] M. Kochan, Slogany w reklamie i polityce, Warszawa 2002, s. 18-19.

[9] Wizja świata. Emocje wyzwolone. Co mają nam do zaoferowania cztery najpopularniejsze telewizyjne serwisy informacyjne? Raport Instytutu Monitorowania Mediów, Warszawa 2011, https://www.imm.com.pl/sites/default/files/raporty/wizja_swiata_emocje_wyzwolone_raport_imm.pdf_0.pdf [dostęp:14.12.2017]

[10] M Hopfinger, Czy obraz wypiera słowo, [w:] „Komunikacja wizualna w prasie i mediach elektronicznych”, K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, J. Snopek, K. Groń (red.), Warszawa 2013, s. 11-14.

[11] J. Nuckowski, O komunikacji wizualnej, [w:] „Oblicza komunikowania wizualnego”, R. Polak (red.), Kraków, Rzeszów, Zamość 2011, s.24, 44.

[12] A. Rutkowska, Dziennikarskie sposoby wywierania wpływu na odbiorcę w telewizyjnych serwisach informacyjnych, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Litteraria Polonica”, nr 2 (20)/2013, s. 139-155.

[13] M. Chacińska, Dobór i prezentacja wiadomości w serwisach informacyjnych : porównanie kryteriów wyboru i sposobu przedstawienia w szwedzkiej i polskiej telewizji publicznej, „Panoptikum”, nr 10 (17)/2011, s. 38-50.